براتعلی فدایی، شاعر دیروز و امروز با سبک کهن و نو

محمد کاظم کاظمی شاعر و نویسنده افغان  بر گرفته شده از بی بی سی   فدایی را از معدود شاعران افغان است که در سن قریب به هشتاد سالگی‌، با همان قوت طبع جوانی شعر می‌گوید و حافظه ‌اش سرشار از شعرها و خاطراتی ماندگار است‌ مراسم نکوداشت هفتاد وهفتمین زاد روز استاد براتعلی فدایی، توسط انجمن ادبی ناظم هروی، در شهر هرات افغانستان برگزار شد. در این مراسم که عده زیادی از شاعران و نویسندگان شرکت داشتند، پس از بیانیه انجمن ادبی ناظم هروی* که توسط محمد ناصر ناهض خوانده شد، شماری از فرهیختگان همچون استاد سعاتملوک تابش، استاد لطیف ناظمی، استاد محمد داوود منیر و شمار دیگری از شاعران و اهل قلم، نبشته ها، شعرها و بیانیه هایشان را در مورد شخصیت فرهنگی و ادبی استاد فدایی و سبک شعر وی ایراد کردند. این نخستین بار در تاریخ افغانستان است که از یک تن از مشاهیر این کشور، در زمان حیاتش تجلیل و تقدیر می شود. نیم قرن شاعری استاد براتعلی فدایی، متولد سال ۱۳۰۷ خورشیدی است‌.  این نخستین بار در تاریخ افغانستان است که از یک تن از مشاهیر این کشور، در زمان حیاتش تجلیل و تقدیر می شود   او زندگی پر فراز و فرودی داشته و بخشی از عمرش را در کار عطاری یعنی شغل میراثی پدر، گذرانده و بخشی را نیز کارمند دولت بوده است‌. گفته می شود که کار استاد فدایی در ادارات دولتی، به دلیل انتقادهایی که از بعضی نابسامانیها می‌کرد، دیری نپایید. از استاد فدایی‌، شعرهای بسیاری در مطبوعات افغانستان چاپ شده است‌، اما به طور مستقل‌، یک گزینه شعر او با عنوان حریم راز در سال ۱۳۷۱ خورشیدی به نشر رسید که منتخبی بود از سه دفتر چاپ‌ نشده فریاد خون‌، ،گنج اسرار و راز سخن‌. کتاب دیگر این شاعر، چامه‌ها و چکامه‌ها است که در ۱۳۸۱ خورشیدی منتشر شده است‌. فدایی دارای قریحه ادبی و تسلط ستودنی بر اسلوب های شعر کهن است. اهل ادب در افغانستان، او را شاعری آشنا به اصول و فنون سخنوری‌ می دانند، البته با همان معیارهایی که در ادب سنتی این کشور رایج بوده است‌. از این لحاظ، فدایی را می‌توان تالی بزرگانی همچون قاری عبدالله، غلام ‌احمد نوید، غلام‌ نبی عشقری و بالاخره استاد خلیل‌ الله خلیلی دانست‌. ولی با همه گرایش و وفاداری به قالبها و معیارهای بلاغت قدیم‌، فدایی کوشیده ‌است در محتوای آثارش پایبند مضامین مکرر و مفاهیم کهن نماند و تا حدی که سبک کار او اجازه می‌دهد، همپای تحولات زمانه حرکت کند. شاعر دیروز و امروز  با همه گرایش و وفاداری به قالبها و معیارهای بلاغت قدیم‌، فدایی کوشیده ‌است در محتوای آثارش پایبند مضامین مکرر و مفاهیم کهن نماند و تا حدی که سبک کار او اجازه می‌دهد، همپای تحولات زمانه حرکت کند   شعرهای او غالبا به مسایل و مضامین مطرح در جامعه امروز ارتباط دارد و در آنها بازتابی از حوادث هر مقطع تاریخی را می‌ توان دید. مذهبی‌سرایی‌، یکی از دیگر زمینه‌های جدی کار استاد فدایی است‌. او شاعری است شیفته بزرگان دین‌، و در همان قالبهای سنتی‌، منقبتهای بسیاری برای آنان سروده است‌. بسیاری از مناقب استاد فدایی نقل محافل منقبت‌خوانی افغانستان است و بسیاری از منقبت‌خوانان سنتی افغانستان‌، شعرهایی از او را در حافظه دارند. 'آزادمنش' استاد براتعلی فدایی همچنین در میان شاعران هم عصر خویش، به "آزادمنشی" شهرت دارد که "هیچگاه در جوار مراکز قدرت نزیسته و ستایشگر هیچیک از قدرتمداران عصر نبوده است‌". او حاکمیت حدود ده زمامدار افغانستان را تجربه کرده و به عنوان سخنوری شناخته می شود که "چه صریح و چه ضمنی‌، منتقد و یا معارض نظامهای حکومتی بوده است‌". در سالهای دهه چهل‌، شعرهای انتقادی استاد فدایی در نشریات اتفاق اسلام‌ و ترجمان‌ چاپ می‌شد. آثار  از استاد فدایی‌، شعرهای بسیاری در مطبوعات افغانستان چاپ شده است‌، اما به طور مستقل‌، یک گزینه شعر او با عنوان حریم راز در سال ۱۳۷۱ خورشیدی به نشر رسید که منتخبی بود از سه دفتر چاپ‌ نشده، فریاد خون‌، گنج اسرار و راز سخن‌. کتاب دیگر این شاعر، چامه‌ها و چکامه‌ها است که در ۱۳۸۱ خورشیدی منتشر شده است‌   می گویند او شغل دولتی‌اش یعنی ریاست فواید عامه ولایت بادغیس را بر سر انتقادهایش نهاد. در دوران اشغال افغانستان توسط ارتش شوروی سابق نیز، فدایی به صف معارضان حاکمیت پیوست‌، تحت تعقیب قرار گرفت و چندین سال آوارگی در ایران را در پی آن تجربه کرد. شعر مشهور "این بخارا نیست‌، خاک آریاست‌ -- مهد شیر و میهن شمشیرهاست‌" که در سالهای اشغال افغانستان ورد زبانها بود، اثر استاد فدایی است. پرورش شاعران براتعلی فدایی از نخستین بانیان و فعالان محافل ادبی هرات در عصر حاضر است و حدود نیم قرن‌، در این مجامع و محافل حضوری جدی داشته‌است‌. حاصل این فعالیت، پرورش یک نسل از شاعران جوان آن روزگار بوده است که بعضی از آنان همچون ظاهر رستمی و نظام‌الدین شکوهی اکنون از شاعران شاخص پارسی سرای افغانستان به شمار می‌آیند. فدایی را از معدود شاعران افغان است که در سن قریب به هشتاد سالگی‌، با همان قوت طبع جوانی شعر می‌گوید و حافظه ‌اش سرشار از شعرها و خاطراتی ماندگار است‌. از استاد براتعلی فدایی تاکنون دو مجموعه شعر با نامهای حریم راز و چامه ها وچکامه ها به نشر رسیده است این پاره از یک شعر براتعلی فدایی‌، گویای سلوک شعری و سبک کار اوست‌: چامه ها و چکامه ها، اثری از استاد فدایی شعر من تصویر است‌ شعر من آژیر است‌ شعر من چهره بغرنج گلستان من است‌ که ز بیداد خزان‌ گل و برگش همگی خشکیده است‌ رنگ بر چهره هر سرو و گلش پوسیده است‌ شعر من چهره کابوس زمان است که بس دلگیر است‌ شعر من تصویر است‌ شعر من آژیر است‌ شعر من پرده هر لولی بازاری نیست‌ که مرا حرفه شود که مرا نان بخشد که مرا جامه دهد و مرا در رده مزدبگیران مقدم دارد شعر من زاده ایمان من است‌ همه احساس‌، همه تدبیر است‌ شعر من تصویر است‌ شعر من آژیر است‌... پیک صبح‌ نمونه ای از غزل استاد فدایی هروی است: حریم راز، برگزیده ای از اشعار براتعلی فدایی تا چشم دل به روی تو دلبر نظر نکرد دل ترک جان نگفته و جان ترک سر نکرد پروانه‌سان به شعله عشق تو تا نسوخت‌ عاشق ز حال خویش صبا را خبر نکرد یا پیک صبح بر من مسکین نظر نداشت‌ یا بر جوار کوی تو جانا گذر نکرد خاکت به سر، دلا! که ز هجر رخ نگار بر سنگ خاره، شعله آهت اثر نکرد عمری تو لاف عشق و محبت زدی و یار غیر از حدیث صحبت اغیار سر نکرد ای مرغ پرشکسته‌! از این دام ابتلا کس بی وقوف‌، جان سلامت بدر نکرد در راه عشق‌، توشه صبر و تحملی‌ آن کس که برنداشت‌، به جرأت سفر نکرد دوشینه پیر میکده می‌گفت‌: نوش باد آن را که باده خورد و ز مستی حذر نکرد کو عاشقی که تن به رضای قضا نداد وآنگاه بردباری حکم قدر نکرد با درد و غم بساز، فدایی‌، که روزگار جز زهر کین به کاسه اهل هنر نکرد * انجمن ادبی ناظم هروی از سی و پنج سال پیش در عرصه ادبیات هرات فعال است که احیای مجددد آن تقریبا ار سه سال پیش صورت گرفته و کسانی مانند محمد آصف رحمانی، محمد ظاهر رستمی و نظام الدین شکوهی در آن مشغول فعالیتند.